Poradnik "Pięć kroków do bezpieczniejszej uprawy owoców i warzyw: promocja zdrowia poprzez zmniejszenie ryzyka skażenia mikrobiologicznego"

Na czym polegają choroby przenoszone drogą pokarmową?

Źródłem chorób przenoszonych drogą pokarmową jest spożywanie owoców i warzyw zanieczyszczonych niebezpiecznymi mikroorganizmami. Do mikroorganizmów tych możemy zaliczyć niektóre bakterie, wirusy i grzyby.

Czym są mikroorganizmy?

Mikroorganizmy to bardzo małe żywe istoty, których nie można zobaczyć gołym okiem.

Istnieją trzy różne rodzaje mikroorganizmów: dobre, złe i niebezpieczne.

1. Dobre mikroorganizmy są przydatne. Używamy ich do: produkcji żywności i napojów (np. sera, jogurtu, piwa i wina) czy produkcji leków
2. Złe mikroorganizmy, czyli te, które są przyczyną psucia żywności, zwykle nie powodują choroby. Sprawiają jednak, że jedzenie źle wygląda, ma nieprzyjemny zapach i smak.
3. Niebezpieczne mikroorganizmy mogą doprowadzić człowieka nie tylko do choroby, ale nawet do śmierci. Mikroorganizmami są bakterie, wirusy, drożdże, pleśnie
   i pasożyty. 

W jaki sposób dochodzi do skażenia mikrobiologicznego?

Mikroorganizmy są wszędzie. Wiele niebezpiecznych mikroorganizmów znajduje się
w ludzkich i zwierzęcych odchodach.

Najpowszechniejszym nośnikiem niebezpiecznych mikroorganizmów są ręce. Na polach uprawnych skażenie niebezpiecznymi mikroorganizmami najczęściej spowodowane jest odchodami (zanieczyszczenie bezpośrednie) oraz: 

1. Niedostatecznie rozwiniętymi nawykami w zakresie higieny osobistej pracowników 
2. Odchodami ludzkimi i zwierzęcymi, w tym ptasimi odchodami na polach uprawnych
3. Nieuzdatnionymi odchodami wykorzystywanymi jako nawóz 
4. Skażonymi źródłami wody 
5. Korzystaniem z brudnych narzędzi, opakowań i magazynów

Jakie są objawy chorób przenoszonych drogą pokarmową?

Najczęstszymi objawami chorób przenoszonych drogą pokarmową są: 

• Bóle brzucha 
• Nudności i wymioty 
• Biegunka
• Gorączka

Pięć kluczowych punktów bezpieczniejszej  uprawy owoców i warzyw:

1. Dobre praktyki z zakresu higieny osobistej

2. Ochrona gleby przed zanieczyszczeniem odchodami zwierzęcymi

3. Wykorzystywanie uzdatnionych odchodów

4. Ocenę ryzyka skażenia wód do nawadniania i zarządzanie nim

5. Przechowywanie sprzętu do zbierania i składowania plonów

1. Dobre praktyki z zakresu higieny osobistej

• Zawsze należy myć ręce po skorzystaniu z toalety, przewinięciu dziecka i kontakcie ze zwierzętami. Po umyciu, ręce należy wytrzeć do sucha czystym ręcznikiem. 
• Należy regularnie się kąpać i zmieniać odzież.
• Należy opatrywać skaleczenia, zmiany skórne i rany.
• Potrzeby fizjologiczne należy załatwiać w toalecie lub latrynie.

Na czym polega utrzymywanie odpowiedniej higieny osobistej? 

• Należy myć ręce zgodnie z odpowiednią procedurą mycia rąk, zarówno przed wejściem na pole, jak również podczas pracy z żywnością:

1. Ręce należy zwilżyć, korzystając z czystej, bezpiecznej, bieżącej wody. Następnie namydlić.
2. Mydło należy dokładnie rozprowadzić na powierzchni rąk, nadgarstków, pomiędzy palcami i pod paznokciami, używając czystej, bezpiecznej wody. Ręce należy namydlać i pocierać przez co najmniej 20 sekund.
3. Po umyciu ręce należy spłukać pod czystą, bezpieczną, bieżącą wodą.
4. Następnie należy je dokładnie osuszyć czystym, suchym ręcznikiem. Jeśli to możliwe, użyć ręcznika papierowego. 

• Należy także regularnie obcinać i czyścić paznokcie. 
• Zużyte chusteczki i środki higieny kobiecej należy utylizować w toalecie, latrynie lub w przeznaczonym do tego przykrywanym pojemniku. 
• W przypadku wystąpienia choroby należy unikać pracy w polu.

2. Ochrona gleby przed zanieczyszczeniem odchodami zwierzęcymi

• Nie należy puszczać zwierząt wolno na polach uprawnych.
• Zwierzęta gospodarskie należy trzymać w zagrodach położonych poniżej poziomu terenów uprawnych.
• Pola uprawne oraz teren wokół nich należy oczyszczać z odpadów.

Jak chronić pola uprawne przed zanieczyszczeniem odchodami zwierzęcymi? 

• Zwierzęta należy trzymać na ogrodzonym terenie lub w zagrodzie, aby uniemożliwić im wejście na pola uprawne. 
• Na polu i wokół niego warto umieścić obiekty, które wizualnie lub dźwiękowo będą odstraszać zwierzęta (np. strachy na wróble lub wiatraki). 
• Wokół uprawianych roślin można porozkładać błyszczące wstążki, aby odstraszyć ptaki. 
• Zwierzęta należy trzymać z dala od pól uprawnych, szczególnie w czasie zbiorów.
• Jeśli to możliwe, nie należy wykorzystywać zwierząt gospodarskich do zbierania owoców i warzyw spożywanych bez gotowania. 
•  Usuwanie odpadów z okolic pól uprawnych pomaga utrzymać zwierzęta i ptaki
  z dala od nich.

3. Wykorzystywanie uzdatnionych odchodów

• Stosować należy wyłącznie odpowiednio przygotowane odchody (obornik i odchody ludzkie).
• Uzdatnione odchody należy rozrzucać na polu przed zasadzeniem roślin.
• Należy maksymalnie wydłużyć czas pomiędzy rozrzuceniem odchodów, a zbiorami. 

4. Ocena ryzyka skażenia wód do nawadniania i zarządzanie nim

• Należy zidentyfikować wszystkie źródła wód nawadniających pole uprawne.
• Należy pamiętać o ryzyku skażenia wody przez drobnoustroje.
• Wodę należy chronić przed zanieczyszczeniem odchodami.
• W przypadku korzystania z wody zanieczyszczonej lub o niewiadomej jakości należy podjąć odpowiednie środki ostrożności.

Przykłady środków kontroli ryzyka:

• Budowa ogrodzenia wokół źródeł wody, aby zapobiec wtargnięciu zwierząt. 
• Przykrywanie studni, budowanie wokół nich betonowych cembrowin (o promieniu 1 metra) stosowanie pomp ręcznych i utrzymywanie ich w dobrym stanie technicznym, aby zapobiec zanieczyszczeniu wód gruntowych. 
• Rozmieszczenie latryn i składowisk obornika, odchodów i nawozów na niżej położonych terenach i w odległości co najmniej 10 metrów od źródeł wody, aby zapobiec zanieczyszczeniu wód gruntowych.

5. Przechowywanie sprzętu do zbierania i składowania plonów

• Przed użyciem narzędzi do zbierania i składowania plonów należy umyć je czystą wodą i osuszyć.
• Pojemniki na plony nie powinny stać bezpośrednio na ziemi przed zbiorami, w ich trakcie oraz po zbiorach.
• Z pola należy usunąć wszelkie widoczne zanieczyszczenia oraz resztki owoców
  i warzyw.
• Zebrane warzywa i owoce należy szybko przenieść w chłodne miejsce.
• Należy ograniczyć dostęp zwierząt, dzieci i innych nieupoważnionych osób do miejsc, w których przechowywane są plony.

Jak prawidłowo składować narzędzia do zbioru i przechowywania? 

• Należy ograniczyć dostęp zwierząt, dzieci i osób nieupoważnionych do miejsc zbioru i przechowywania plonów, ponieważ mogą stanowić one źródło skażenia.
• Pojemniki do zbierania i przechowywania plonów należy używać wyłącznie zgodnie z ich przeznaczeniem, czyli do zbierania i przechowywania owoców oraz warzyw. 
• Szczególnie ważne jest oddzielenie od nich pojemników na odpady, produkty uboczne i uszkodzone owoce oraz warzywa. 
• Owoce i warzywa nienadające się do spożycia przez ludzi należy umieszczać
  w pojemnikach na odpady, znajdujące się na polu. 
• Miejsca, w których dokonywane jest czyszczenie oraz sortowanie owoców
  i warzyw pod koniec każdego dnia powinny być dokładnie czyszczone.

Sporządzone na podstawie: poradnik „Pięć kroków do bezpieczniejszej uprawy owoców i warzyw: promocja zdrowia poprzez zmniejszenie ryzyka skażenia mikrobiologicznego” opracowany przez Biuro Regionalne WHO dla Europy we współpracy z Głównym Inspektoratem Sanitarnym.