Organy Andreasa Hildebrandta

W latach 2010-2013 został odrestaurowany i wyremontowany, jeden z najcenniejszych pasłęckich zabytków, tj. barokowe, unikatowe organy w kościele pw. św. Bartłomieja w Pasłęku, będące dziełem wybitnego organmistrza Andresa Hildebrandta. Pasłęcki samorząd inicjował oraz wspierał finansowo przedsięwzięcie związane z renowacją zabytkowych organów Hildebrandta. Renowacja tego unikalnego w skali ogólnopolskiej i światowej zabytku była możliwa dzięki zaangażowaniu wielu podmiotów i osób.

Wkład finansowy poszczególnych podmiotów w realizację prac związanych z przywróceniem świetności ww. instrumentowi przedstawiony został poniżej.

Prace restauratorskie i konserwatorskie tego zabytku były wieloetapowe i realizowane były przez 4 lata. Tak długi okres prac renowacyjnych wynikał z obszernego zakresu prac, których celem było kompletne odrestaurowanie organów i przywrócenie im pierwotnego wyglądu i brzmienia.

W pierwszym etapie prac - zrealizowanym w 2010 roku - dokonano pełnej renowacji szaf organowych, a także demontażu instrumentu i szczegółowej dokumentacji wszystkich części organów.

W drugim etapie prac - zrealizowanym w 2011 roku - program prac był jeszcze bogatszy. Renowacji poddano:

• system powietrzny (m.in. usunięto dotychczasową dmuchawę oraz nieoryginalne kanały powietrzne, oczyszczono miechy, kanały i pomieszczenia miechowni, wykonano nowy kanał dmuchawy, podłączono nową dmuchawę z obudową ochronną),
• wiatrownice i manuał główny (m.in. oczyszczono zachowane wiatrownice, kloce, ławeczki piszczałkowe i inne elementy podtrzymujące piszczałki, zdemontowano wentyle, usunięto ich przednie zaczepy, a następnie ponownie je oskórowano),
• wiatrownice dla sekcji Oberwerku (m.in. zrekonstruowano wiatrownice sekcji Oberwerku według historycznych wzorów z kręgu referencyjnego, dopasowano wszystkie kloce piszczałkowe, uzupełniono podpórki ławeczek piszczałkowych, naprawiono zachowane ławeczki piszczałkowe, zastąpiono nieoryginalne ławeczki piszczałkowe nowymi, wykonanymi według historycznych wzorów z kręgu referencyjnego).

W roku 2011 wykonano także prace przy zabezpieczeniu instrumentu oraz dokonano renowacji stołu gry (m.in. wykonano klawiatury według wzoru historycznego, wykonano pulpit nutowy klawiaturę pedałową).

W trzecim etapie - zrealizowanym w 2012 roku - dokonano rekonstrukcji traktury tonowej i rejestrowej, a także renowacji i rekonstrukcji piszczałek metalowych , drewnianych i jęzkowych.

W czwartym, ostatnim etapie prac – zrealizowanym w 2013 roku – dokonano montażu wiatrownic i traktur, dopasowania rejestrów i uchwytów mocujących dla większych piszczałek, dopasowania kloców piszczałkowych i regulacji traktur. W zakresie intonacji wykonano intonację wstępną wszystkich piszczałek w warsztacie, intonację piszczałek we wnętrzu kościelnym w Pasłęku oraz strojenie całych organów.

Organy Andreasa Hildebrandta, znajdujące się w kościele farnym pw. św. Bartłomieja w Pasłęku, to:

• największe barokowe organy w Północnej Polsce, z zachowanym w dużym stopniu oryginalnym mechanizmem,
• ostatnie istniejące tak duże organy zbudowane przez Andreasa Hildebrandta z Gdańska i pierwszy jego instrument, który jest odrestaurowywany według aktualnych międzynarodowych standardów renowacji zabytkowych organów,
• jedne z niewielu barokowych organów na północy Polski, które nie zostały zniszczone w wyniku działań II wojny światowej,
• doskonałe organy bachowskie (duża obsada głosów i samodzielność wszystkich sekcji, szczególnie pedałowej),
• unikalne jak na czas powstania organów rozwiązania konstrukcyjne (piszczałki o podwójnych labiach, podwójna szafa organowa, miejsce dla orkiestry między szafami organowymi),
• jedyne tak duże gdańskie organy z XVIII w., które po renowacji będą się prezentować w swojej pierwotnej formie,
• jedyne organy, na których zastosować będzie można wiele oryginalnych registracji dla organów Hildebrandta z kościoła św. Jana w Gdańsku (Daniel Magnus Gronau i jego utwory),
• idealne organy do wykonywania gdańskiej muzyki wokalno-instrumentalnej (kantaty z organami obligato) z przewidzianym miejscem dla muzyków między szafami organowymi oraz z urządzeniem transponującym.

Dzięki opisanemu wyżej projektowi, ten bardzo cenny zabytkowy instrument, jakim są pasłęckie organy A. Hildebrandta, został przywrócony do dawnej świetności. Renowacja umożliwiła organizację i rozwój wielu lokalnych inicjatyw muzycznych (w tym chórów i orkiestry), działań pedagogicznych (kursy mistrzowskie, konkurs organowy, letnie akademie muzyki organowej dla studentów, szkoła muzyczna II stopnia, współpraca międzynarodowa i organizacja seminariów organologicznych). Do wyjątkowych przedsięwzięć kulturalnych, zorganizowanych w roku 2013 i 2014 dzięki odrestaurowanemu instrumentowi należy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej.

Dzięki odrestaurowaniu pasłęckich, zabytkowych, unikatowych w skali europejskiej organów Andreasa Hildebrandta w kościele pw. św. Bartłomieja, Pasłęk dołączył do elitarnego grona miast organizujących koncerty muzyki organowej.

W dniu 23 czerwca 2013 roku odbył się pierwszy inauguracyjny koncert w ramach Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej. Repertuar tego koncertu obejmował utwory takich autorów jak Buxtehude, Gronau, Döbel, Meŕula, Volckmar, w tym, odkryte jesienią 2012 r., utwory organowe z kościoła Św. Jana w Gdańsku – zaginione podczas II wojny światowej. W roku 2014 w kościele św. Bartłomieja w Pasłęku odbyła się II edycja festiwalu. W ramach tego przedsięwzięcia muzycznego zaplanowano cykl koncertów, granych od marca do listopada. Repertuar II edycji obejmował utwory Anthonia van Noordt, Johanna Sebastiana Bacha, Johanna Chr. Kittel, Ludwiga van Beethovena, Augusta Wilhelma Bacha, Hugo Distlera, Johannes Matthias Michel.

Koncerty przyciągają miłośników muzyki klasycznej, a same organy stały się obiektem pielgrzymek organistów z całej Europy. Ideą przedsięwzięcia jest podtrzymanie wielowiekowej tradycji organowej oraz zachęcenie mieszkańców Pasłęka i okolic do uczestnictwa w koncertach.

Do 2014 roku ukazały się dwie płyty CD z gdańską muzyką organową nagrane na odrestaurowanych organach Hildebrandta w Pasłęku. Płyty są dostępne w międzynarodowym handlu płytowym oraz za pośrednictwem portali internetowych, m. in. amazon.com oraz iTunes.

Wydawnictwo UNUM z Krakowa (http://unum.ptt.net.pl ) wydało publikację jubileuszową poświęconą renowacji organów Andreasa Hildebrandta w Pasłęku. Jest ona osiągalna za pośrednictwem Baltisches Orgel Centrum e.V. w Stralsundzie (http://www.orgelcentrum.de).

W dniach od 21 czerwca do 11 października 2015 roku odbywały się koncerty w ramach III edycji Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej.
W dniu 27 września 2015 r. w kościele Św. Bartłomieja zorganizowany został również IX Międzynarodowy Konkurs Muzyki Organowej im. J.P. Sweelincka.
Konkurs organizowany jestw cyklu trzyletnim od 1992 roku i stwarza młodym organistom możliwość pozytywnie rozumianej rywalizacji przed międzynarodowym jury złożonym z wybitnych znawców gatunku. W 2015 r. po raz pierwszy w historii konkursu przesłuchania konkursowe odbywały się w Pasłęku na słynnych, nowo odrestaurowanych organach gdańskiego budowniczego organów - Andreasa Hildebrandta.